➤ Arabuluculuk Nedir?
➤ Dava Şartı (Zorunlu) Arabuluculuk Nedir?
➤ Ticari Davalarda Zorunlu Arabuluculuk Şartı
➤ İş Hukuku Davalarında Zorunlu Arabuluculuk Şartı
➤ Tüketici Davalarında Zorunlu Arabuluculuk Şartı
➤ Gayrimenkul ve Kira Hukuku Davalarında Zorunlu Arabuluculuk Şartı
➤ İhtiyari Arabuluculuk Nedir?
➤ Arabulucuya Nasıl Başvurulur?
➤ İcra Edilebilirlik Şerhi Nedir?
➤ Arabuluculuğun Faydaları Nelerdir?
ARABULUCULUK NEDİR?
Arabuluculuk; taraflar arasındaki bir uyuşmazlığın dava açılmadan tarafsız ve bağımsız uzman bir kişinin yardımı ile çözülmesini sağlayan alternatif bir çözüm yoludur. Arabuluculuk yolunda her iki tarafın gönüllülüğü esas olduğundan uyuşmazlık daha hızlı, kesin ve uygulanabilir şekilde çözülür.
Arabuluculuk çözüm yolu, 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nda düzenlenmiş olup, kural olarak tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği tüm uyuşmazlıklarda uygulanabilmektedir.
Arabuluculuk “dava şartı (zorunlu) arabuluculuk” ve “ihtiyari arabuluculuk” olmak üzere iki türü vardır.
DAVA ŞARTI (ZORUNLU) ARABULUCULUK NEDİR?
Kanun gereği bazı uyuşmazlıkların çözümü için dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurmak zorunludur. Dolayısıyla arabulucuya başvurma bu uyuşmazlıklar için dava şartı olup, başvuru yapılmaması davanın reddi sebebidir. Bu uyuşmazlıkların neler olduğu ilgili kanunlarda açıkça düzenlenmiştir.
Ticaret Hukuku Dava Şartı Arabuluculuk:
TTK. 5/A maddesine göre;
Türk Ticaret Kanunun 4 üncü maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilen ticari davalardan, konusu bir miktar para olan alacak, tazminat, itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davalarında, dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır.
İş Hukuku Dava Şartı Arabuluculuk:
İş mahkemeleri Kanunu’nun 3. Maddesine göre;
Kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Bu alacak ve tazminatla ilgili itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davaları hakkında birinci cümle hükmü uygulanır.
Dolayısıyla işçi-işveren arasındaki ücret, yıllık izin,fazla çalışma ücreti gibi tüm işçi alacaklarında, kıdem ve ihbar tazminatı gibi tazminatlarda ve işe iade taleplerinde dava açılmadan önce arabulucuya başvuru zorunludur. Yine 28/03/2023 kabul tarihli 7445 sayılı kanun ile de bu alacak ve tazminatlardan kaynaklı itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davalarında da arabuluculuk zorunlu hale gelmiştir.
Tüketici Hukukunda Arabuluculuk;
Tüketici Kanunun 73/A maddesine göre;
Tüketici mahkemelerinde görülen uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Ancak bazı uyuşmazlıklar istisna tutulmuştur. Bunlar;
- Tüketici hakem heyetinin görevi kapsamında olan uyuşmazlıklar
- Tüketici hakem heyeti kararlarına yapılan itirazlar
- 73 üncü maddenin altıncı fıkrasında belirtilen davalar
- 74 üncü maddede belirtilen davalar
- Tüketici işlemi mahiyetinde olan ve taşınmazın aynından doğan uyuşmazlıklar
Gayrimenkul ve Kira Hukukunda Arabuluculuk;
28/03/2023 kabul tarihli 7445 sayılı kanun ile bu iki alandaki bazı uyuşmazlıklarda dava şartı arabuluculuğun kapsamına alınmıştır. Bunlar;
- Taşınmazın devrine veya taşınmaz üzerinde sınırlı ayni hak kurulmasına ilişkin uyuşmazlıklar arabuluculuğa elverişlidir. (6325 sayılı Kanun m.17/B)
- Kiralanan taşınmazların 2004 sayılı Kanuna göre ilamsız icra yoluyla tahliyesine ilişkin hükümler hariç olmak üzere, kira ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıklar.
- Taşınır ve taşınmazların paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin uyuşmazlıklar.
- 23/6/1965 tarihli ve 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunundan kaynaklanan uyuşmazlıklar.
- Komşu hakkından kaynaklanan uyuşmazlıklar.
İHTİYARİ ARABULUCULUK NEDİR?
Tarafların zorunda olmamalarına rağmen tamamen özgür iradeleri ile üzerinde serbestçe tasarruf edebildikleri uyuşmazlıklarda Arabuluculuk Siciline kayıtlı bir arabulucuyu seçerek uyuşmazlığın giderilmesidir. Taraflar arabulucuyu tamamen kendileri seçerek uyuşmazlık konusunu dava açmadan daha hızlı ve her iki tarafında menfaatine uygun bir şekilde çözebilmektedir.
İhtiyari arabuluculuğa elverişli bazı uyuşmazlık konuları çok çeşitli olup bazıları şu şekildedir:
- Tüm ticari uyuşmazlıklar ve sigorta hukukundan kaynaklanan alacak ve tazminat taleplerinde,
- İş hukuku kapsamında işçi işveren arasındaki alacak ve tazminat talepleri (kıdem, ihbar, yıllık izin, fazla mesai, ücret vb.) ile iş kazalarından kaynaklanan ölüm ve maluliyete bağlı maddi ve manevi tazminat, destekten yoksun kalma tazminatı, maddi ve manevi tazminat talepleri,
- Miras hukukundan kaynaklan mal paylaşımı, saklı pay sebebiyle tenkis ve muris muvazaasından kaynaklanan talepler,
- Boşanma da mal paylaşımı, yoksulluk nafakası, maddi ve manevi tazminat talepleri, katılma alacağı, katkı alacağı talepleri,
- Fikri Sınai Haklar bakımından yine marka tecavüzlerine ilişkin davalarda, maddi ve manevi tazminat taleplerinde ihtiyari arabuluculuk yoluna gidilebilmektedir.
ARABULUCUYA NASIL BAŞVURULUR?
İhtiyari Arabuluculukta Başvuru; Taraflar tamamen serbest iradeleriyle arabulucu seçebilirler. Taraflar anlaşarak seçtikleri arabuluculu ile aralarındaki uyuşmazlık konusunu çözebilirler.
Taraflar dava açılmadan önce veya davanın görülmesi sırasında arabulucuya başvurma konusunda anlaşabilirler. Mahkeme de tarafları arabulucuya başvurmak konusunda aydınlatıp, teşvik edebilir. Aksi kararlaştırılmadıkça taraflardan birinin arabulucuya başvuru teklifine otuz gün içinde olumlu cevap verilmez ise bu teklif reddedilmiş sayılır. (6325 sayılı Kanun md.13)
Dava Şartı Arabuluculukta Başvuru; Taraflar uyuşmazlığın konusuna göre yetkili mahkemenin bulunduğu yerdeki arabuluculuk bürosuna başvuru yapabilirler. Başvuru sonrası büro sistemden bir arabulucu atamaktadır. Ancak bu arabuluculuk türünde de arabulucu taraflarca seçilebilir. Tarafların listede yer alan herhangi bir arabulucu üzerinde anlaşmaları hâlinde bu arabulucu görevlendirilir. (6325 sayılı Kanun md.18/A)
İCRA EDİLEBİLİRLİK ŞERHİ NEDİR?
Arabuluculuk faaliyeti sonunda taraflar uyuşmazlık konuları üzerinde bir anlaşma belgesi düzenler ve taraflar varsa vekilleri ve arabulucu tarafından imzalanır.
Taraflardan biri anlaşma belgesindeki şartlara uymazsa bu anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerhin verilmesini Sulh hukuk mahkemesinden talep edebilirler. Dava açılmadan önce yetkili sulh hukuk mahkemesi arabulucunun görev yaptığı yer sulh hukuk mahkemesidir. Davanın görülmesi sırasında arabuluculuğa başvurulması durumunda ise yetkili sulh hukuk mahkemesi davanın görüldüğü mahkemedir. Anlaşma belgesine icra edilebilirlik şerhi alındığında anlaşma belgesi mahkeme ilamı niteliği kazanır. Böylece belgeye dayanılarak icra takibi başlatılabilir.
Kanunun zorunlu kılındığı durumlar hariç anlaşma belgesinde taraflar ve tarafların avukatları ile arabulucunun imzası olduğu durumlarda icra edilebilirlik şerhi alınmasına gerek yoktur. Bu kişilerin imzanın olduğu anlaşma belgesi kendiliğinden ilam niteliğinde sayılmaktadır. Dolaysıyla icra edilebilirlik şerhi alınmadan bu belge ile işlem yapılabilir.
Yine ticari uyuşmazlıklar için kanun bir istisna getirmiş olup, ticari uyuşmazlıklarda sadece tarafların avukatı ile arabulucunun imzası olmadı durumunda da icra edilebilirlik şerhi alınması zorunlu değildir. Dorudan mahkeme ilamı niteliğindedir.
Taraflar arabuluculukta anlaştığı hususlar hakkın dava açamazlar.
ARABULUCUĞUN FAYDALARI NELERDİR?
- Dava yolundan daha kısa ve daha ekonomiktir. Dolayısıyla özellikle işçi davalarında alacağın zamanaşımına uğramasından doğan zararlar ortadan kalkmaktadır. Ayrıca dava yolu uzun olduğu için daha stresli ve yorucudur.
- Her iki tarafında menfaatleri korunmaktadır. Dava yolunda mutlaka bir kazanan ve kaybeden olmakta iken arabuluculukta her iki taraf da kazanmaktadır.
- Tarafları arasındaki ilişki arabuluculuktan sonra da devam edebilmektedir. Özellikte ticari uyuşmazlıklarda uzun süre ticaret yapan taraflar arabuluculuk yoluyla uyuşmazlıklarını çözdükten sonrada ticaret ilişkisi de devam edebilmektedir. Bu şekilde ticari hayat sekteye uğramamaktadır. Ayrıca büyük şirketlerin dava yolundakinin aksine itibar kaybı da ortadan kalkmaktadır.
- Müzakereler esnasında sunulan tüm bilgi ve belgeler hakkında gizlilik ilkesi olduğunda taraflar daha rahat bir şekilde sorunlarını çözebilmektedir.
- Arabulucu taraflar tarafından seçilebilir. Dolayısıyla mahkemelerde hakim önüne çıkmakta zorlanan taraflar daha rahat bir şekilde kendilerini ifade edebilirler.
➤ Arabuluculuk için tarafların gönüllü olması zorunlu mudur?
➤ Arabuluculuk hangi davalarda uygulanabilir?
➤ Hangi davalardan önce arabulucuya başvurmak zorunludur?
➤ Hangi ticari davalarda arabulucu şarttır?
➤ Hangi iş hukuku davalarında arabulucu şarttır?
➤ Hangi tüketici davalarında arabulucu zorunludur?
